De koperen tuin

Periode b - Blauw

Primaire gegevens

Auteur: Simon Vestdijk
Titel: De koperen tuin
Plaats van uitgave:  …
Uitgeverij:
Jaar van uitgave: 1950

Samenvatting

Nol Rieske is het zoontje van de rechter. De verhouding tussen zijn broer Chris en hem is erg slecht en hij heeft zich voorgenomen Chris ooit nog eens de baas te worden. Zijn moeder is erg knap en muzikaal, waardoor er geregeld mannen over de vloer komen voor muziekbijeenkomsten. Als Nol acht jaar is, neemt zijn moeder hem mee naar de Tuin. Daar wordt, in de muziektent, de mars van Sousa gespeeld en Nol is daar erg van onder de indruk. Hij raakt ook erg in de ban van de dirigent Henri Cuperus. Ook danst hij daar met zijn dochter Trix. Hierna staat Nol erop pianoles te krijgen van Cuperus.
Na een mislukte opvoering van 'Tannhauser' van Wagner wordt Cuperus ontslagen en behoudt hij alleen nog wat leerlingen. Af en toe ziet Nol Trix ergens in de stad; vechtend met andere meisjes of jongens omdat ze zeggen dat haar vader altijd dronken is. Maar als Cuperus stopt met lesgeven aan Nol, omdat hij hun dienstmeisje gezoend had, volgen de andere leerlingen en heeft Cuperus geen werk meer.
Nol gaat hem helpen door geld voor hem in te zamelen en daardoor krijgt hij later ook weer werk; Cuperus mag het orkest bij de opera 'Carmen' dirigeren. Maar jammer genoeg loopt de uitvoering uit op een grote mislukking, waardoor Cuperus zwaar depressief raakt. Hij begint nu weer met veel drinken.
Op een dag gaat Nol bij Cuperus langs en dan komt hij Trix voor de deur tegen. Ze verklaren elkaar de liefde en spreken iets af voor de volgende dag, maar Trix komt dan niet opdagen. Ze schrijft hem een brief, waarin staat dat hun liefde niets kan worden.
Als Nol gaat studeren komt zijn moeder hem opzoeken en ze vertelt hem dat Trix in de Sociëteit van de Tuin werkt en ze een verhouding heeft met Vellinga. En omdat ze ook al zijn brieven niet had beantwoord was dit een enorme klap voor Nol. Als hij met zijn vader en Chris in de Sociëteit gaat eten, praat hij met haar en zij vertelt dat Cuperus ernstig ziek is. Als hij hem wil opzoeken laat Trix hem niet binnen. Ze is bang dat hij dingen over haar vertelt die Nol niet mag weten. De volgende dag bericht ze hem dat Cuperus is overleden.
Als hij na 3 jaar terug komt naar W…, omdat zijn moeder ernstig ziek is geworden, gaat hij naar de Sociëteit om zich te bedrinken. En daar komt hij Vellinga tegen, samen met Trix. Die nacht overlijdt zijn moeder. Vellinga brengt hem dronken naar huis en de volgende dag vertelt hij hem dat hij Trix verleid had en dat ze het had uitgemaakt. Als hij naar Trix gaat legt ze hem alles uit en biecht ze ook op dat ze nog met 3 anderen ook wat had gehad. Hij reageert jaloers, maar vraagt haar ten huwelijk omdat ie nog steeds van haar houdt. Ze vraagt hem bij haar te blijven en ze zegt dat ze morgen het antwoord zal geven. Maar Nol besluit om toch naar huis te gaan en de volgende dag langs te komen. Maar als hij komt vertelt Trix' tante dat ze die nacht zelfmoord heeft gepleegd. Nu voelt ie zich erg schuldig. In zijn wanhoop stuurt hij een telegram naar Vellinga en gaat hij bij Caspers langs om de hele geschiedenis te bespreken.
Ten einde raad gaat hij naar de Tuin, die er zwart en verdord uitziet

Verdieping

Tijdverloop en decor

Het verhaal begint bij het vijfde levensjaar van Nol en eindigt als deze 23 is. De vertelde tijd is dus 18 jaar, de verteltijd slechts 301 bladzijdes. Het speelt zich af in de eerste helft van de 20e eeuw. Er zijn geen datumaanduidingen, dus de precieze tijd is niet bekend. De Eerste en Tweede Wereldoorlog worden niet genoemd in het boek, dus het speelt zich daar ergens tussen af, naar ik aanneem. Het is een chronologisch verhaal met vooruitwijzingen en tijdsprongen. Er komen zowel tijdsversnellingen als tijdsvertragingen in voor. Er is in het begin veel tijdverdichting, aan het einde wordt er vertraagd.

Het verhaal speelt zich grotendeels af in het stadje W…, een sober, provinciaal stadje. Uit secundaire bronnen vernam ik dat Leeuwarden, de studiestad van Vestdijk, in een aantal boeken een rol speelt als ‘Weulnerdam’. Ik denk dat hij dit ook bedoelt met W…, omdat ik al uit het boek had opgemaakt dat W… een stad in het noorden van Nederland is. De Tuin in dat plaatsje W… speelt een grote rol in het boek. Veel belangrijke gebeurtenissen hebben op een een of andere manier daarmee te maken of spelen zich daar (in de buurt) af. De Tuin is een soort paradijs, waar Nol uit wordt verdreven, letterlijk en figuurlijk, want vaak zou hij er langer willen blijven dan mogelijk is, en hij is niet zo gelukkig als hij zou willen. Belangrijke ruimtes zijn Nols huis en het huis van Cuperus.

Vertelwijze

Het verhaal wordt geheel vanuit Nol Rieske, de ikpersoon, vertel. Daardoor kom je eigenlijk alleen maar zijn gedachten te weten. Het heeft dus een ikperspectief.

Thema

Muziek vormt een belangrijk motief. Het is voor Nol ongeveer de enige vorm om te leven; met muziek. Het speelt in een aantal gevallen een functionele rol: als inwijdingsroes, specialistische belangstelling en ironisch commentaar van de schrijver. In het begin van het boek speelt het een erg belangrijke rol,
De Tuin is ook een belangrijk motief. Het wordt niet alleen in de titel van de roman genoemd, maar vormt op belangrijke momenten in het leven van Nol de achtergrond van de gebeurtenissen. Daarom is het niet alleen maar een decor, maar is er ook een symbolische betekenis aan toe te kennen: die van Paradijs, het Hof van Eden. Het is voor Nol de plaats waar verborgen verlangens zijn opgebloeid en verwelkt.
Haat en jalousie is ook een motief: Nol is woedend op alle minnaars van Trix en alle vrijgezellen in het algemeen, en Vellinga in het bijzonder, hij is jaloers op Chris, zijn broer, en Trix haat haar vader.
Drankzucht is ook een motief: Cuperus kon maar niet van de drank afblijven, waardoor hij een keer een woedeaanval krijgt en ontslagen wordt en een slechte naam in het dorp krijgt. Trix vecht met jongens als ze haar vader uitschelden, en ze wordt verkracht terwijl hij onder invloed is en haar niet kan beschermen. Nol ziet drank ook af en toe als oplossing, een aantal keer bezuipt hij zich nogal, en denkt dat hij daarmee een oplossing krijgt, wat soms helaas niet het geval is.
De ondergang, het noodlot is ook een motief: de opera Carmen mislukt, Cuperus gaat aan de drank ten onder en sterft, Nols moeder overlijdt, Trix wordt verkracht, pleegt zelfmoord en de relatie tussen Trix en Nol is gedoemd te mislukken.

Personages 

Nol Rieske
Nol Rieske is de hoofdpersoon en ikpersoon. In het begin van het boek is hij 5 jaar, aan het einde 23 jaar. Hij maakt voor het eerst kennis met muziek in De Tuin, neemt een aantal jaar later pianoles van de dirigent die toen daar speelde. Deze wordt een soort idool van hem. Nol wordt verliefd op de dochter van deze pianoleraar en dirigent, Trix, die wel een paar jaar ouder is dan hij. Uiteindelijk wil hij met haar trouwen, maar dan pleegt ze zelfmoord. Nol haat zijn broer Chris vanwege zijn machtsmisbruik jegens hem. Hij is naar de buitenwereld heel erg zelfbeheerst, maar tegelijkertijd is hij ook heel fantasievol en emotioneel. Hij kropt zijn gevoelens vaak op om maar geen emoties aan de buitenwereld te laten zien, maar hij huilt wel vaak. Daarnaast is hij heel erg muzikaal. En hij koestert al vanaf de eerste ontmoeting een diepgewortelde liefde voor Trix. Maar pas naarmate de tijd vordert ontdekt hij zijn liefde en bewondering voor haar en hij twijfelt heel lang totdat hij dat aan haar duidelijk maakt. Maar ook voor haar vader heeft hij speciale gevoelens; eerst heel veel bewondering, en een soort van vadergevoelens, die hij nooit bij zijn vader voelde. Maar later slaat dat langzamerhand om in gehoorzaamheid, trouw en medelijden.
Chris
Chris is drie jaar ouder dan Nol. Hij tiranniseert zijn broertje, maar wordt later door hem overvleugeld. Hij heeft, in tegenstelling tot Nol 'in het geheel geen instinct. Hij had alleen maar een temperament, oppervlakkig, pseudo-briljant.' Chris is niet muzikaal, heeft geen gevoel voor humor en lijkt op zijn vader, terwijl Nol meer heeft van zijn moeder. Hij probeert zich onder zijn kameraden te handhaven door stunts als de pepermuntfabriek. Als Nol hem op hardhandige wijze van zijn pepermuntaffaire heeft af geholpen, verandert Chris: hij wordt volstrekt normaal, ingetogen, fantasieloos. Hij wordt een knap advocaat en een degelijk huisvader, maar is eigenlijk van binnen uitgedroogd, levenloos.
Nols vader/rechter te W…

Nols Vader is van Duitse afkomst. Hij is vlijtig, nadenkend en droog, blikkend door de opmerkzame brillenglazen, die Chris van hem had geërfd, vormelijk, zelfs voor een rechter.
Nols moeder is geestig en muzikaal. Ze is een aantrekkelijke vrouw. Zij is van haar man vervreemd, zozeer, 'dat ze niet eens gezamenlijk meer konden opvoeden.'
Cuperus

Cuperus is eerst voor Nol een 'geweldenaar', de 'koninklijke vertolker' van de mars van Sousa. Hij is een drankzuchtige romantische musicus. Hij speelt niet zonder fouten, maar bezield. Hij vereert vooral Wagner. Cuperus heeft een sterk zelfbewustzijn. Hoewel hij van zijn vrouw en dochter houdt, kan hij mede door zijn drankprobleem toch niet de juiste houding tegenover hen vinden.
Trix
Trix is een lang en bleek meisje. Ze is vier jaar ouder dan Nol. Nol zegt over haar: ,,bleek en hooghartig, fier en ongenaakbaar. Ze houd vanaf de dans in de ‘Tuin’ al van Nol. Uit haar gezicht spreken opstandigheid en mismoedigheid. Zij haat haar vader om zijn drankzucht. Zij zelf vindt, dat trots haar grootste ondeugd is.
Vellinga

Vellinga is een lange, zware, met zijn 27 jaren reeds enigszins dikbuikige man. Hij is ijsbaancommissaris, fuifnummer en donderjournalist, en heeft Trix in slaap laten vallen met waarschijnlijk slaapmiddel, en daarna verkracht.
Caspers

Casper is een jong bankier met culturele neigingen. Hij heeft les gehad van Cuperus en is ook een geliefde van Trix geweest. Dijkhuizen is een al iets oudere man, vrijgezel, zoals Caspers en Vellinga, dik en bol, tevreden met het leven en met zichzelf, een braaf drinker, een groot minnaar van de muziek en voor de leus nogal kerkelijk. (Zoals ook Caspers 'alleen in het openbaar' christelijk is). Hij bewerkt, dat Cuperus bij het kerkkoortje wordt ontslagen. Hij was ook een geliefde van Trix.

Titel en motto

Titel:

De titel, De Koperen Tuin, staat voor meerdere betekenissen. Het element koper verwijst niet alleen naar de kleur van de bladeren van de Tuin in de herfst, maar ook naar de koperen muziekinstrumenten van de blazers die op een bepaald moment in het boek voorkomen bij een concert wat wordt gegeven in de tuinkoepel. Het verwijst echter ook naar de dirigent die de hoofdpersoon zo bewondert, meneer Cuperus, en naar zijn dochter, Trix Cuperus. Bovendien is de Tuin de Hof van Eden, het paradijs van Adam en Eva, waaruit de ikverteller Nol Rieske wordt verjaagd.
De Tuin is de plaats waar Nol als vijfjarig jongetje voor het eerst kennis maakt met muziek en met Trix Cuperus. In de rest van het boek speelt de Tuin een rol als achtergrond bij belangrijke gebeurtenissen in het boek.

Motto: 

Het boek heeft geen motto

 

Keuze opdracht

x

x