Op hoop van zegen

Periode a - Zwart

Primaire gegevens

Auteur: Herman Heijermans
Titel: Op hoop van zegen
Plaats van uitgave:  …
Uitgeverij: S.L. van Looy
Jaar van uitgave: 1901

Samenvatting

Het eerste bedrijf speelt zich af in het huis van Kniertje. Clementine maakt een tekening van Cobus. Dan komt haar vader, reder Bos, binnen om te vragen of Barend wil aanmonsteren op
`De op hoop van zegen’, Clementine reageert hier verwonderd op, maar Bos gebied haar zich niet met zijn zaken te bemoeien en stuurt haar naar huis. Vervolgens slaat Barend het aanbod af omdat hij te bang is om te varen, dit tot grote ergernis van Kniertje en Jo. Vervolgens weet Kniertje, Bos ervan te overtuigen om haar zoon Geert wel te laten aanmonsteren op het schip. Als Bos vertrekt loopt net de `Anna’ binnen, de man van Truus is niet met de boot mee terug gekomen. Vervolgens komt Geert thuis van het uitzitten van zijn gevangenisstraf. Hij is in de gevangenis een echte socialist geworden en heeft, tot verdriet van Kniertje, geen enkele spijt van zijn misdrijf, namelijk het slaan van een meerdere in dienst.

Het tweede bedrijf speelt zich af op de 61e verjaardag van Kniertje. ’s middags om drie uur zal de `Op hoop van Zegen’ vertrekken, met o.a. Geert, Mees en uiteindelijk ook Barend aan boord. De vissersvrouwen komen Kniertje feliciteren en het wordt een gezellige boel. Enkele uren voordat de boot vertrekt krijgen Geert en reder Bos ruzie, als Geert een socialistisch lied aan het zingen is. Geert spuwt zijn gal over de standenmaatschappij en werkt Bos uiteindelijk de deur uit. Als straf hiervoor mag Kniertje niet meer bij de reder komen schoonmaken. Vlak voor vertrek is Barend radeloos, omdat hij van de scheepstimmerman heeft gehoord dat `De op Hoop van Zegen’ zo rot is als wat. Hij wordt door twee veldwachters van huis gehaald om zijn contractuele verplichtingen na te komen en zal uiteindelijk ook vertrekken. Kniertje blijft verdrietig en beschaamd achter.

In het derde bedrijf woedt een hevige storm. Kniertje is ziek en diverse mensen komen haar opzoeken. Clementine en boekhouder Kaps komen haar soep en eieren brengen. De vrouwen vertellen elkaar onheilspellende verhalen die ze hebben meegemaakt. Ze hebben allemaal wel een kind of hun man verloren. Ook Truus vertelt over al haar ellende en besluit met de woorden 'De vis wordt duur betaald'. De storm en verhalen werken op Jo’s zenuwen, ze vertelt Kniertje dat ze in verwachting is van Geert. Intussen raast de storm door. Kniertje bidt.

Het vierde bedrijf speelt zich af in het kantoor van Bos. Mathilde Bos werkt aan een inzamelingsactie ten behoeve van de torenklok. Bos snauwt haar af, maar is poeslief tegen de burgemeestersvrouw; hij valt uit tegen zijn boekhouder Kaps die een vergissing heeft gemaakt. Regelmatig komen er mensen vragen of er al nieuws is van 'de Hoop'. De waterschout deelt per telegram mee dat de 'Op Hoop van Zegen' vergaan is; er zijn twaalf doden, o.a. Geert en Barend. Het aangespoelde lijk van Barend wordt herkend aan de oorringen die van zijn vader zijn geweest. Clementine, Jo, Simon beschuldigen Bos dat hij van de slechte staat van het schip heeft afgeweten, wat Bos verontwaardigd ontkend. Anders had hij namelijk nooit een verzekering voor de boot kunnen afsluiten. Kniertje is gebroken en valt flauw. Mathilde Bos troost haar met de mededeling dat ze weer mag komen schoonmaken en dat er in de kranten een oproep voor steun geplaatst zal worden. Met een pannetje eten sloft ze naar huis. 

 

Verdieping

Tijdverloop en decor

De vertelde tijd is 3 maanden. De vertel tijd is 78 bladzijdes. Het verhaal begint op een middag in oktober en eindigt ergens in januari. Het verhaal speelt zich af rond 1900.

De plaats van de gebeurtenissen zijn in een vissersdorp aan de Nederlandse Noordzeekust. Het verhaal speelt zich tijdens de eerste drie bedrijven af in de woonkamer van Kniertjes huis. Deze woonkamer is armoedig. Er bevindt zich een schouw, een ladekast, een duif in een kooi, een glazenkast en twee bedsteden. Achter in de kamer is een deur naar het kookhok. In het derde bedrijf is het geloei van de storm te horen. Het vierde bedrijf speelt zich af in het kantoor van reder Bos, een ouderwets kantoor met uitzicht op zee. Het 4e bedrijf speelt zich af op een heldere, rustige winterdag.

Vertelwijze

De vertelde tijd is 3 maanden. De vertel tijd is 78 bladzijdes. Het verhaal begint op een middag in oktober en eindigt ergens in januari. Het verhaal speelt zich af rond 1900.

Thema

Misstanden in de visserij: 

"De vis wordt duur betaald", het stuk gaat over de sociaal-economische misstanden in de Nederlandse zeevisserij. Er spelen verschillende motieven in dit stuk mee, die steeds terugkomen. Het gevangenismotief. Geert komt uit de gevangenis en Daantje vindt het Diakenhuis een gevangenis. Ook is het duidelijk dat Kniertje een 'gevangene' is van reder Bos. Ze kan geen kant uit en is volledig afhankelijk van hem. Dit geldt ook voor de vissers en andere vrouwen. Het doodsmotief. De dood is een belangrijk motief in dit stuk. Eigenlijk gáát dit stuk over de dood. Je hoort hoe de man en zoons van Kniertje gestorven zijn, je hoort hoe 'de Anna' binnenkomt met een dode aan boord. Kniertje: "Door een duimsplankie zijn we van de eeuwigheid gescheijen". De zee is ook een motief, maar tegelijkertijd een symbool. Het is een motief, omdat door het hele stuk duidelijk is dat de zee datgene is waar men in het dorp van leeft en afhankelijk van is. De zee houdt hun leven onder controle. De zee is tegelijkertijd het symbool voor het noodlot. Vele mannen vinden de dood in de zee. Het rotte schip is ook een motief, door het stuk heen hoor je stukje bij beetje wat er mis is met het schip. Het schip staat een beetje symbool voor alle schepen in de vissersvloot, omdat het allemaal eigenlijk 'drijvende doodskisten' zijn. De tegenstelling tussen arm en rijk is ook een belangrijk motief(socialisme?). Het hele stuk lang wordt je geconfronteerd met het verschil tussen reder Bos en de armere vissers. Ook komt de machteloosheid, ook een motief, van de vissers goed naar voren. Reder Bos heeft ze in zijn macht en ze kunnen daar weinig aan doen.

Personages 

Kniertje Vermeer:

Kniertje is een, 61 jarige, gelovige vissersweduwe die al een man en twee zoons heeft verloren aan de zee. Ze is erg bang voor de schande die over haar zal komen als bekend wordt dat Barend naar het schip gesleept moest worden door twee veldwachters. Dit gaat zelfs zo ver dat ze haar zoons niet meer durft uit te zwaaien. Ook berust ze erg snel in haar lot. Al haar ongeluk schrijft ze toe aan de zee en niet zoals haar zoon Geert aan de reders. Zij is het enige round character.

Geert Vermeer: 

Kniertjes zesentwintig jarige zoon en verloofd met Jo, die bij Kniertje inwoont. Geert is erg opstandig en leest verboden socialistische blaadjes. Als één van zijn meerderen in de marine zijn verloofde beledigt, slaat hij de man en belandt in de gevangenis wegens insubordinatie. Als hij terugkomt uit de gevangenis (hij komt dan pas voor het eerst op het toneel), is hij erg verbitterd door zijn zes maanden in de cel. Ook is hij boos over de behandeling die hij heeft gekregen tijdens zijn proces. Hij monstert aan bij 'de Hoop' en beweert dat hij na een paar dagen op zee weer helemaal de oude zal zijn. Hij vindt op het schip de dood.

Barend Vermeer:

De andere zoon van Kniertje, is een bange onderdanige jongen van negentien jaar. Hij is als de dood voor de visserij en zoekt liever een andere baan. Hij wordt er echter door zijn omgeving voortdurend aan herinnerd dat hij niets anders kan. Hij is immers analfabeet. Uiteindelijk krijgt men hem met veel moeite en geweld op 'de Hoop', waar hij dan ook zijn einde vindt.

Reder Clemens Bos:

De eigenaar van acht loggers. Hij heeft zich met moeite omhooggewerkt en wil dat wat hij heeft verworven onder geen enkele voorwaarde opgeven. Hij is getrouwd met Mathilde en heeft één dochter, Clementine. Bos is van mening dat hij erg rechtvaardig is en dat de vissers niets te klagen hebben. Hij vindt de verantwoordelijk die hij draagt voor zijn schepen bijzonder zwaar. Bovendien is hij van mening dat men veel respect moet hebben voor het 'zware' werk. Ook denkt hij dat hij de vissers veel moeite bespaart met de administratie. Dit alles ziet hij als een rechtvaardiging voor zijn grote aandeel en de winst van de vissersschepen

Titel en motto

Titel:

"Op Hoop van Zegen" is de naam van het schip dat uitvaart en vergaat. De naam verwijst naar het risico dat de matrozen lopen, elke keer dat ze uitvaren. De titel is ook sarcastisch te interpreteren. Er is namelijk slechts zegen voor de reder. Die heeft het schip namelijk laten verzekeren en ontvangt een som van 1400 gulden, wanneer het schip vergaat. Voor de families is er eigenlijk helemaal geen hoop en/of zegen. De ondertitel, "een spel van de zee in vier bedrijven", lijkt  te slaan op het leven van de vissers dat volledig wordt bepaald door de zee. Hun leven is een deel van 'het spel van de zee'. Deze ondertitel kan echter ook gewoon een beschrijving zijn van het stuk.

Motto: 

“De vis wordt duur betaald”. 

 

Keuze opdracht

x

x